Đình Tả quan xã Dương Quan nằm phía Tây Bắc
thuộc địa danh thôn Bấc Vang, xã
Dương Quan, huyện
Thủy Nguyên, thành
phố Hải Phòng. Từ trung
tâm thành phố đến Đình Tả Quan khoảng 5km.
Đình Tả Quan mang kiến trúc cổ, truyền thống,
đậm nét văn hóa của làng quê Việt. Ngôi đình được khởi dựng vào cuối triều Lê,
đầu nhà Nguyễn (Thế kỉ 17). Đình Tả Quan là nơi thờ tự đức Thành hoàng quý minh
Đại vương Thượng đẳng thần. Tri ân công đức của vị anh hùng dân tộc có công lao
to lớn với dân với nước. Nhiều triều đại nhà vua phong kiến đã sắc phong cho
Quý minh Thượng Đẳng thần hiện còn lưu giữ tại di tích đình Tả Quan. Năm 1997 tại
quyết định số 3951/QĐ- BVHTT ngày 20/12/1997 của Bộ văn hóa thông tin đã công
nhận Di tích kiến trúc Đình Tả Quan xã Dương Quan là di tích lịch sử văn hóa xếp
hạng cấp quốc gia.
Đình tọa lạc trên một khu đất thoáng đãng rộng
gần 8000m. Quần thể di tích Đình Tả Quan bao gồm nhiều hạng mục công trình tạo
nên sự liên hoàn bề thế và linh thiêng. Đầu tiên là cổng Đình với kiến trúc cổ,
ba cánh cổng ra vào gọi là cổng Tam quan có mái chồng diêm đao vọng, lợp ngói vảy
rồng. Trong khuôn viên đình phía trước đại đình là hồ đình diện tích 550m
vuông. Phía tây của đại đình là đền thờ 16 vị hậu thần, phía đông của đại đình
là nhà lưu giữ di tích cầu đá. Ngoài ra trong khuôn viên đình còn có 2 ngôi nhà
gỗ lim 05 gian đối diện nhau gọi là nhà Tả vu và Hữu vu hay còn gọi là bên
Thanh Long, bên Bạch Hổ. Tiếp theo là Đại Đình gồm 05 gian tiền đình và 03 gian
hậu cung đều được dựng bằng gỗ lim. Phía sau Đại đình là khu An Lạc Viên nơi có
16 lăng mộ của 16 vị hậu thần. Bên cạnh có tấm bia tạc sắc phong của vua Lê Cảnh
Hưng cho 16 vị là tiên công của 16 vị hậu thần.
Ngôi đình được các bậc tiền nhân quê nhà tạo dựng
trải qua gần 05 thế kỉ, bao thăng trầm lịch sử và biến cố của thiên nhiên. Các
thế hệ con dân cháu làng tiếp tục trùng tôn tạo, những lần gần đây nhất là năm
1932, 1994, 1995 và năm 2009 được nhà nước đầu tư trên 40 tỷ đồng để tôn tạo
nâng cấp tổng thể di tích khang trang, tố hảo hơn như ngày nay. Trong năm 2009
theo quyết định số 2509/QĐ-UBND ngày 15/12/2009 của Ủy ban nhân dân thành phố Hải
Phòng về việc phê duyệt dự án đầu tư xây dựng công trình tu bổ, tôn tạo di tích
Đình Tả Quan, huyện Thủy Nguyên, thành phố Hải Phòng tổng mức đầu tư dự án:
38.995 triệu đồng nguồn vốn đầu tư từ ngân sách nhà nước (vốn chương trình mục
tiêu quốc gia về văn hóa, vốn hỗ trợ có mục tiêu từ chính phủ đầu tư các công
trình văn hóa lớn và hỗ trợ một phần từ ngân sách thành phố) và các nguồn huy động
hợp pháp khác. Kết hợp sự đóng góp tổng lực nguồn xã hội hóa từ nhân dân địa
phương, các doanh nghiệp trên địa bàn, đặc biệt sự quan tâm ủng hộ từ gia đình
Trung tướng Trần Bá Thiều – Nguyên Tổng cục
trưởng Bộ chính trị Công an nhân dân, các vị nguyên là lãnh đạo huyện Thủy
Nguyên và xã Dương Quan… Các công ty: Công ty xây dựng Hoàng Lộc, Công ty xây dựng
Hoàng Thịnh, Trung tâm sát hạch lái xe Nam Triệu, Công ty CPTM Châu Thanh… đặc
biệt còn có sự đóng góp nguồn xã hội hóa từ các hộ dân trong xã, những gia đình
tâm phúc hưng công.
Đình Tả
Quan xã Dương quan không những có giá trị về văn hóa mà còn có giá trị của lịch
sử dân tộc. Đình Tả Quan là nơi thờ tự đức Thành hoàng quý minh Đại vương Thượng
Đẳng thần. Ngài là một vị anh hùng dân tộc, là bộ tướng giỏi thời Hùng Duệ
Vương – tức Vua Hùng thứ 18. Ngài có tên thật là Nguyễn Quý
Minh, là huynh đệ của Tản viên sơn thánh cùng giúp vua hùng Vương đánh quân thục
Phán, giữ yên bờ cõi, bình định giang sơn xã tắc, thời đất nước Văn Lang. Tri
ân công đức của vị anh hùng dân tộc có công lao to lớn với dân, với nước.
Đã thành thường lệ, cứ
vào ngày 10,11,12 tháng 11 âm lịch hàng năm, chính quyền và nhân dân địa phương
lại trọng thể tổ chức lễ hội truyền thống hay còn gọi là Lễ đại kỳ phước của
làng. Những ngày này mỗi người con quê hương Dương Quan dù ở bất kỳ nơi đâu
cũng hướng về nguồn cội, về với quê hương, hội tụ dưới mái đình làng, cùng dângg
nén tâm nhang lên đức thành hoàng, yết cáo những thành tựu qua một năm lao động,
dâng lên đức thánh những sản vật quê hương.
Tại quần thể di tích Đình Tả Quan hàng năm cứ
đến ngày 12 tháng giêng âm lịch chính quyền địa phương tổ chức Lễ giỗ của 16 vị
hậu thần đã có công khai khẩn đất hoang, lập xóm dựng làng, mở mang làng xã. Theo
thần phả và truyền thuyết Vùng đất Tá Lan xưa kia là một vùng sú vẹt hoang vu
quanh năm thuộc cồn cát cửa biển Nam Triệu. Năm 1508 cụ Tô Kim Bảng – là người
con đầu tiên của làng Tá Lan đỗ đồng tiến sĩ thời vua Lê Uy Mục. Năm 1580 cụ
Nguyễn Thuận Chúng – vị tổ đầu tiên của họ Nguyễn Văn và cụ Lê Phúc Hải – cụ tổ
của họ Lê Văn hai cụ từ quan về quê làm nghề cá ở cửa biển Nam Triệu, 2 cụ gặp
nhau tâm đầu ý hợp và thống nhất rời gia đình đến làm ăn và sinh sống tại Tá
Lan (xã Dương Quan), các cụ cùng các hậu duệ, con cháu của mình qua 4 lần khai
phá, quai đê lập ấp, dựng làng đã hình thành được vùng đất Tá Lan như ngày hôm
nay. Công lao khai khẩn đất đai của các bậc tiền nhân đã được vua Lê Cảnh Hưng
kí sác phong hậu thần cho 16 cụ và công nhận địa giới hành chính của làng Tá
Lan. Hàng năm cứ đến ngày 12 tháng giêng âm lịch, con dân cháu làng dù ở bất kì
nơi đâu lại hội tụ về nơi tâm linh quê nhà, nơi có cây đa, bến nước, sân đình thành
kính thắp nén tâm nhanh tri ân 16 vị hậu thần đã có công khai khẩn đất hoang, lập
xóm dựng làng. Lễ giỗ 16 vị hậu thần được duy trì hàng năm trở thành nét văn
hóa truyền thống lịch sử, đặc trưng văn hóa bản địa thu hút đông đảo các tầng lớp
nhân dân, việt kiều người Dương Quan ở nước ngoài trong dịp về thăm quê hương
và các du khách thập phương về tham quan và tham dự lễ hội tại quần thể di tích
lịch sử quốc gia đình Tả Quan.