DI TÍCH LỊCH SỬ CHÙA TẢ QUAN, XÃ DƯƠNG QUAN, HUYỆN THỦY NGUYÊN

Chùa Tả Quan xã Dương Quan có tên chữ là Tường Quang tự, là một công trình tín ngưỡng văn hóa cổ, nằm ven bờ sông Cấm. Theo đoán định của một số nhà nghiên cứu, chùa được xây dựng từ thời nhà Đinh, thế kỉ thứ 10. Tường Quang nghĩa là ánh sáng vi diệu của Kim Phật rọi chiếu khắp ba nghìn thế giới, giúp chúng sinh thoát khỏi vô minh, tịnh tiến trên con đường bát nhã. Chùa Tả Quan một trung tâm sinh hoạt văn hóa tôn giáo tín ngưỡng đạo phật từ lâu đời của địa phương, là một thực thể văn hóa gắn bó với đời sống tâm linh của người Dương Quan nói riêng và các chư khách thập phương nói chung, nơi bảo tồn nếp sống cổ phong và bản sắc văn hóa dân tộc ở một làng quê giàu truyền thống văn hóa.

Từ nội thành Hải Phòng với nhiều loại phương tiện giao thông đường bộ, có thể đến với di tích chùa Tả Quan khá thuận lợi. Theo quốc lộ 10, qua cầu Bính đi khoảng 2km tới UBND xã Tân Dương, rẽ theo tay phải vào đường giao thông liên xã, đi khoảng 1km là tới chùa Tả Quan. Chùa nằm ngay cạnh trường Trung học cơ sở xã, cách UBND xã 300m và trung tâm Hải Phòng 5km.

Quần thể di tích lịch sử văn hóa liên hoàn khép kín, nơi bảo lưu nhiều tượng pháp, chuông đồng, câu đối, đại tự, bia kí… có giá trị nghệ thuật cao. Trải qua binh đao, chùa nhiều lần hưng phế, khôi phục lại trên nền đất cũ. Tương truyền sau khi triều Tây Sơn sụp đổ, có một vị đô đốc quận công tìm đến chùa Tường Quang mai danh ẩn tích, khoắc áo cà sa thờ phật. Ông là người có công tố hảo, mở mang cảnh thiền và trở thành vị sư tổ ân đức của chùa. Chuông đồng niên đại Gia Long thứ 13 (1814) hiện treo trên gác chuông do ông đúc để mọi người nghe thấy tiếng chuông, dấy lên niềm khuyến thiện trừ ác, kẻ thấu được tiếng chuông sinh lòng trung quân hiếu dễ. Khiến cho cả hương ấp vui vầy trong cõi lợi lạc, cùng quy về chốn bình an.

Kiến trúc và di vật hiện tồn của ngôi chùa đều mang dấu ấn và phong cách nghệ thuật thời Nguyễn, là kết quả của những đợt trùng tu, tôn tạo sau này. Chùa đã trải qua nhiều lần trùng tu tôn tạo, hiện nay có quy mô khá hoàn hảo và thực sự là một ngôi cổ tự đẹp. Chùa có tổng thể kiến trúc khép kín có quy mô rộng rãi, thoáng mát: bao gồm công trình kiến trúc, cổng chùa, nhà thờ chính, nhà thờ mẫu, nhà thờ tổ, nhà giảng đường bao quanh sân vườn có hàng rào cây xanh, tạo thành nơi cửa thiền lâm tĩnh mịch. Trước cửa chùa quay hướng Tây Nam có hai lớp cổng. Tam quan thứ nhất chính là cổng lớn được tạo bởi hai cột, trụ vuông như cổng đình làng, hai cổng bên nhỏ, lợp ngói vảy rồng. Đường thần đạo đưa chân du khách thẳng từ tam quan thứ nhất, tam quan thứ hai đến tòa Phật điện, chia khuôn viên chùa thành hai phần đăng đối. Cả hai bên đường thần đạo từ hai lớp cổng hai bên có giếng “Tam thiên tỉnh”, vườn hoa cây cảnh, tượng đài Quan Thế Âm Bồ Tát bằng chất liệu mới (Du nhập từ miền Nam về). Lớp tam quan thứ hai đồ sộ hơn cổng ngoài, bởi quy mô xây cất: cửa chính giữa trông tựa một lầu điện ba tầng tám mái cao hơn nóc chùa, kiêm chức năng gác chuông. Hai bên cổng được xây cất nhỏ hơn, xây kiểu hai tầng bốn mái. Tam quan chùa là một kiểu kiến trúc bề thế có các mái đao cong vút như nâng bổng cả tổng thể khối công trình. Đằng sau tam quan, kiêm gác chuông là khoảng sân lát gạch, dẫn bước chân du khách lên tòa Phật điện.

Phật điện được bố cục mặt bằng theo kiểu chữ Đinh, nhưng được tu sửa từ năm 2020 theo thiết kế xây dựng mới theo kiểu chữ Công nhưng vẫn gồm 5 gian tiền đường và 3 gian hậu cung. Trong Phật điện có các pho tượng có giá trị nghệ thuật cao: Ba pho tượng tam thế đặt nơi cao và sâu nhất của tòa Phật điện, tượng A Di Đà; Tượng thích ca niệm hoa; Tượng Quan Âm; Tượng Quan Âm thiên thủ Thiên nhãn; Tượng Bồ Tát; Tượng Ngọc Hoàng, Nam Tào, Bắc Đẩu; Tòa Cửu Long và Thích ca sơ sinh; Tượng Đức Ông. Ngoài ra ngôi chùa còn có các di vật đáng chú ý khác: Khánh đá, Thạch Đại trụ, Chuông đồng, Bia đá, Cửa Võng, Câu đối chữ Hán. Qua thăng trầm lịch sử và biến cố của thiên nhiên, chùa Tả Quan đã nhiều lần được trùng tu tôn tạo lạ. Đến năm 1991 sau khi được Giáo hội phật giáo Việt Nam cử về làm trụ trì tại chùa Tường Quang, sư thầy Thích Diệu Huê hiện là trụ trì của chùa đã cùng với lãnh đạo chính quyền các cấp kêu gọi sự ủng hộ của các doanh nghiệp, sự đóng góp của nhân dân đã xây dựng tu sửa tòa nhà Mẫu và đưa vào sử dụng từ năm 2005. Đến năm 2006 chùa Tả Quan vinh dự được nhà nước công nhận là di tích lịch sử văn hóa cấp thành phố. Tới năm 2015 nhà chùa tiếp tục xây dựng mới nhà thờ tổ khang trang, tố hảo hơn để phục vụ cho nhân dân địa phương. Cùng năm đó Chùa vinh dự được đón nhận quyết định Cây Me cây di sản tại chùa có niên đại gần 200 năm được công nhận là cây di sản Việt Nam. Năm 2018 được sự cho phép của chính quyền các cấp và sự ủng hộ của các doanh nghiệp, các nhà hảo tâm, Việt kiều người Dương Quan ở mọi miền Tổ quốc, sự đóng góp của nhân dân địa phương, Chùa Tả Quan tiếp tục được xây dựng, sửa chữa nâng cấp thêm các hạng mục: Xây lại nhà Phật điện, xây mới khu giảng đường, khu nhà ăn, nhà hậu, bếp, cổng chùa, gác chuông đáp ứng nhu cầu đời sống tín ngưỡng, tinh thần của nhân dân địa phương. Chùa mới được xây dựng theo thiết kế chuẩn, hoàn hảo xây dựng bằng chất liệu chủ yếu là gỗ và đá, tượng đúc bằng đồng nguyên khối, bài trí hài hòa trên nền kiến trúc cũ.

Chùa Tả quan là một di tích lịch sử, nơi ghi dấu những bước phát triển của một làng quê. Đặc biệt di tích hiện còn lưu giữ nhiều bia, câu đối… là nguồn tài liệu văn tự quý, nguồn sử liệu có giá trị đối với việc nghiên cứu lịch sử văn hóa và tôn giáo tín ngưỡng ở địa phương. Về giá trị nghệ thuật: Ngôi chùa là nơi bảo lưu nhiều tượng pháp, chuông đồng, đồ thờ tự có giá trị nghệ thuật cao, ngôi chùa trở thành cơ sở vật chất và môi trường để các tác phẩm điêu khắc nghệ thuật tồn tại. Du khách và nhân dân đến chùa mới thấy được cái đẹp, cái hay của các pho tượng phật đang đắm mình trong không khí tĩnh mịch của cõi thiền. Tượng pháp ở chùa Tả Quan mang sắc thái riêng, sống động, giàu tính chân dung hơn so với các chùa khác quanh vùng và ít bị chi phối bởi công thức “Tam quang diệu muội”, “Thích ca đồ”… của nhà phật.

Về giá trị văn hóa Chùa Tả Quan là một cổ tự đẹp, một trung tâm sinh hoạt văn hóa tôn giáo tín ngưỡng truyền thống của nhân dân địa phương từ bao đời nay. Di tích là một thực thể văn hóa gắn bó với đời sống tâm linh của con người và mảnh đất Dương Quan nói riêng và Hải Phòng nói chung. Nơi bảo tồn nếp sống cổ phong và bản sắc văn hóa dân tộc ở miền quê giàu truyền thống văn hóa, hứa hẹn là một điểm đến du lịch cho du khách trong và ngoài thành phố.