Cụm di tích Đền, Chùa Trịnh Xá - Nét đẹp văn hóa tôn
giáo, tín ngưỡng của làng quê
Cụm di tích Đền, chùa Trịnh Xá nằm trên
địa bàn thôn Trịnh Xá, xã Thiên Hương, huyện Thủy Nguyên thành phố Hải Phòng. Đền Trịnh Xá có cấu trúc kiểu chữ đinh gồm ba gian tiền đường và một gian
hậu cung. Đền thờ ba nhân vật lịch sử là Quý Minh Đại Vương, Nam
Hải Đại Vương và Linh Quang Đại Vương. Trong ba vị Thành Hoàng được thờ có Ngài Linh Quang Đại Vương, còn gọi là
Linh Quang có tên thật là Nguyễn Hùng, ông quê ở Trịnh Xá, huyện Thủy Đường,
phủ Kinh Môn, trấn Hải Dương. Nay là thôn Trịnh Xá, xã Thiên Hương, huyện Thủy
Nguyên, thành phố Hải Phòng.
Nguyễn Hùng sinh ngày 12/2 năm Bính Dần
đời Lý. Cha là Nguyễn Trạch, mẹ là Trần Thị Trinh. Khi còn nhỏ tướng mạo Nguyễn
Hùng đã lộ rõ vẻ anh hào, khác hẳn người thường. Niên hiệu Long Phù thứ 4
(1104) đời Lý Nhân Tông. Nguyễn Hùng tham gia đánh giặc ngoại xâm ChiêmThành
vào xâm lược vùng Địa Lý, Ma Linh, Bố Chính ( tức vùng đất Quảng Bình, Quảng
Trị, Thừa Thiên ngày nay). Sau khi thắng trận vua mở tiệc mừng công khao thưởng
tướng sỹ, phong tước, ban thực ấp cho người có công. Nguyễn Hùng xin về quê,
bái yết tổ tiên khao lao dân làng. Không may ông bị mất. Nhà vua được tin sai
người đem sắc chỉ về trang Trịnh Xá, truyền cho dân lập đền thờ. Vua ban phong
duệ hiệu cho Ngài là: Đương Cảnh Thành Hoàng Linh Quang Đại Vương.
Trước cổng đền, chùa có cổng tam quan
hướng về phía đông liền kề đường giao thông liên xã, bên kia đường là sân rộng,
có hồ nước trong xanh. Cổng tam quan đồ sộ cửa giữa như một lầu
điện. Điện phật bố cục lối chữ đinh gồm một gian tiền đường, ba gian
hậu cung. Trước điện phật cách một khoảng sân rộng, bên cạnh nhà tổ phía
tả là cây thị cao 30m. Theo truyền ngôn cây thị đã được trồng cách đây khoảng
370 năm, hàng năm đền, chùa thu hoạch 100-200 kg quả thị và đã công nhận Cây di
sản Việt Nam năm 2016.
Bên cạnh đền là chùa Trịnh Xá, theo Hồ sơ di tích của Bảo tàng thành phố Hải Phòng:
Ngôi chùa làng Trịnh Xá, xã Thiên Hương có tên chữ là “Hoàng Mai Tự” phản ánh
quá trình biến đổi địa danh từ trang Hoàng Xá, có nguồn gốc từ thời Lý Nhân
Tông (1101 – 1109). Chùa thờ Phật sang tên Hoàng Mai. Về sau có người họ Trịnh
về sống tại địa phương đã đổi tên trang Hoàng Xá thành Trịnh Xá, nhưng chùa vẫn
giữ tên cũ là Hoàng Mai.
Tương
tự như mọi ngôi chùa khác trong vùng là công rình kiến trúc Phật giáo, trong
quá trình tồn tại của ngôi chùa trong lịch sử, riêng khu vực Huyện Thủy Nguyên
có các chùa được coi là chốn tổ: Thuộc hai pháp phái Lân Tổ và Trúc Lân gọi là
Tế trúc song hành. Lịch sử Phật giáo Hải Phòng có ghi về 4 ngôi chùa của khu
vực Thủy Nguyên: Chùa Thường Sơn xã Thủy Đường , Chùa Phù Lưu xã Phù Ninh, Chùa
Mỹ Cụ xã Chính Mỹ, Chùa Dãng Trang xã Minh Tân.
Chùa Trịnh Xá là một danh lam, cổ tự, một thắng cảnh. Ngôi chùa do
các thái ông, lão bà, thiện nam,tín nữ ở địa phương xây dựng nên. Trải qua các
triều Lý, Trần, Lê, Hậu lê chùa luôn luôn tồn tại phụng thờ Phật. Trải qua
binh đao, chùa nhiều lần hưng phế, nhưng vẫn được khôi phục lại trên nền đất
cũ. Chùa Trịnh Xá được trùng tu lớn vào đầu thế kỷ 17. Theo truyền ngôn,
thời gian đó có vị cao tăng nổi tiếng trụ trì chùa đã trồng cây thị.
Kiến trúc và di vật, cổ vật của chùa Trịnh Xá hiện tồn tại mang dấu ấn và
phong cách nghệ thuật thời Hậu Lê thế kỷ 18 và Nguyễn thế kỷ19, đầu thế kỷ 20. Trải
qua bao đời nhiều lần tu tạo, hiện nay đền chùa có quy mô hoàn hảo thực sự là
một khu di tích đẹp.
Đền chùa Trịnh Xá là công trình kiến
trúc cổ truyền, có nhiều tác phẩm điêu khắc độc đáo tuyệt vời như: hệ thống bia
ký có nghệ thuật điêu khắc rất tinh sảo, cửa võng , cuốn thư, chuông đồng, long
ngai, bài vị...đã góp phần tạo những giá trị lịch sử, nghệ thuật văn hóa quý
giá. Chính vì lẽ đó, Đền chùa Trịnh Xá đã được Nhà nước xếp hạng di tích lịch
sử văn hóa cấp quốc gia (ngày 24 /1/1992).
Theo nghi lễ cổ truyền của dân làng
Trịnh Xá, cứ ngày 10,11,12 tháng 2 âm lịch hằng năm, dân làng Trịnh Xá lại long
trọng tổ chức Lễ hội truyền thống của quê hương. Nhân dân rước các Ngài đi tuần du quanh làng Trịnh Xá vào
ngày 09/2 âm lịch. Ngoài ra, nhân dân làng Trịnh còn tổ chức Lệ kỳ phước bắt
đầu từ ngày 07 đến ngày 09/11 âm lịch.
Với ý nghĩa giáo dục truyền thống tốt đẹp của làng quê, đạo lý uống nước nhớ
nguồn. Lễ hội làng còn là ngày tụ hội của toàn thể dân làng, cho dù có ở bất cứ
nơi đâu thì những người con làng Trịnh Xá cùng về đây để dâng hương tri ân Tam
vị Đại Vương và cùng hồi tưởng, tưởng nhớ và thêm tự hào về truyền thống quê
hương để phát huy, tự trau dồi và hoàn thiện mình để xứng đáng là người con quê
hương.